Türkiye tarihinin en çok tartışılan darbesi, kimilerine göre ilerici bir devrim kimilerine göre ise demokrasinin askıya alındığı bir olaydır. Dolayısıyla 27 Mayıs darbesine dair bir yazı yazılırken, bu yazıyı darbeci, ultra demokrat yada uzlaşmacı bir eğilimle noktalamak bir gelenek haline gelmiştir. Kuşkusuz yazarın tarafsızlığından değil ama belki başka bir tarafta olmasından dolayı bu yazının akıbeti diğerlerine benzemeyecektir.
Yukarıda Kemalist elitler ve muhafazakarlar diye adlandırdığımız iki kanatın bu çekişmesinin tarihi çok eskiye dayanmaktadır ve bu tarih içerisinde Kurtuluş Savaşı sürecini dışarıda bırakırsak her iki eğilimin de bugüne kadar –başta İngiliz sonrasında Amerikan- emperyalizmiyle kol kola yürüdüğünü gözlemleyebiliriz. Kemalist iktidarın, savaşın hemen sonrasında toplanan ilk iktisat kongresinde İngilizlere göz kırpması ve daha sonrasında İngilizlerle imzaladığı anlaşmalar bağımsızlıkçı tutumunun ne kadar kalıcı olduğunun göstergesidir. Muhafazakarlar diye adlandırdığımız DP-AKP çizgisinin kendisi zaten bulduğu her fırsatta işbirlikçilikte sınır tanımadığını deklare etmekten çekinmemektedir. Her oyuncunun emperyalizme bağlı olduğu bir oyunda bağımsız atılan adımlar aramak son derece saçmadır. Türkiye’de düzen kutupları arasındaki bu çatışmalarda iç dinamikler kadar dış dinamiklerin de ciddi bir etkisi vardır. 2. Dünya Savaşı sırasında faşizm özentisi politikalar uygulayan CHF’nı kurtarmaya Türkçülük-Turancılık davaları yetmemiştir. Toplumsal meşruiyeti oldukça yıpranmış ve kadrolarının belirli bir kesiminde devletçilik gibi liberalizme “uzak” tonlar taşıyan bir CHP’nin yerini Demokrat Parti’nin alması kaçınılmazdır. Kaçınılmaz olan gerçekleşmiş ve özellikle toprak reformuna ürettiği direnç ile toprak ağalarında ve büyük burjuvazide bir taraflaşma yaratmayı başaran Demokrat Parti iktidara gelmiştir. Kısacası düzenin sağ kanadı hem CHP’nin yıpranması hem de dünya konjonktürü ve emperyalizmin göz kırpması ile iktidara gelmiştir. 27 Mayıs darbesi ise bu sürecin tersten yaşanmasıdır. 1950lerde Türkiye’nin içine girdiği kriz süreci DP iktidarını yıpratmıştır. Emperyalizmin içine girdiği eğilim ve ekonomik yapılanmanın farklılaştığı ve Marshall planı kapsamında daha fazla kredi alamayan DP iktidarının yeni krediler için Sovyetler Birliği’ne yöneldiği bir dönemde gerçekleşen 27 Mayıs’ın ilk açıklaması “NATO’ya ve CENTO’ya bağlıyız” olmuştur. Kısacası 27 Mayıs Kemalist elitlerin ABD’den icazet alarak yada en azından göz kırparak gerçekleştirdiği bir darbedir.
27 Mayıs’ın getirdikleri ve götürdükleri nelerdir?
27 Mayıs’ı gerçekleştiren darbecilerin birçoğu anti-komünist eğilimleri son derece güçlü olan kişilerdi ki daha sonrasında tasfiye edilen Alpaslan Türkeş liderliğindeki ekip MHP’nin de kurucuları olmuştur. Ancak ilk açıklaması NATO’ya ve CENTO’ya bağlıyız olan ve birçok anti-komünist subay tarafından gerçekleştirilen bu darbe Türkiye’de sol hareketin önünü büyük ölçüde açmıştır. DP iktidarının baskıcılığına, dışa bağımlılığına, sömürücü kimliğine, geri ideolojilerle kurduğu bağa karşı oluşan tepkilere önderlik ederek iktidara gelen 27 Mayıs hareketi doğal olarak demokrasinin, özgürlüklerin, kamuculuğun, bağımsızlıkçılığın, planlamanın vs. bir erdem olarak görüldüğü bir dönem başlatmıştır. Darbecilerin niyetlerinden ve isteklerinden bağımsız olarak açılan bu dönem ve bu dönemin ortaya çıkardığı 1961 anayasası toplumda çeşitli arayışları ortaya çıkartmıştır ve solun yükselebileceği bir zemin oluşturmuştur. 60lı yıllardaki sol yükselişi belirleyen iç dinamiklerden biri darbenin toplumda yarattığı bu ilerici arayışlardır. O dönemde solun teorik zaafları bulunduğu aşikardır, bu zaaflar dolayısıyla bu yıllarda Türkiye solunun belli kesimleri toplumda oluşan bu arayışı bir devrim stratejisine kanalize etmek yerine ordudan görev beklemeyi tercih etmişlerdir ancak bu gerçek 60-70 arasında gerçekleşen sol yükselişin ve 27 Mayıs’ın açtığı sürecin bu yükselişteki katkısını değersizleştirmemektedir. 27 Mayıs darbesinden Türkiye solunun çıkartması gereken en büyük ders düzen içi çatışmaların ilerici arayışlar üretebileceğidir. Düzen içi blokların önderliği ile bu önderliğin hitap alanında olan kitle arasında, özellikle karşı karşıya geliş dönemlerinde, bir açı oluşabilmektedir ve bu açı bu kesimlerde belli arayışları ortaya çıkartmaktadır. Sol bu arayışlara önderlik edebildiği ölçüde güçlenebilir. 27 Mayıs’ta darbeyi yapan klik yukarıda da belirttiğimiz gibi sol düşmanıydı ancak DP iktidarı ile karşı karşıya geliş sürecinde 27 Mayıs’ın kullandığı söylemler toplumda ilerici ve bağımsızlıkçı eğilimlerin ve arayışların güçlenmesini sağladı. 27 Mayıs’ın önderliği bu arayışlara adres olabilecek bir nitelikte olmadığından bu arayışlar da kendine düzen dışı solda yer buldu.
Bugünden 27 Mayıs’a bakarken nasıl bir tablo görmek gerekmektedir?
Öncelikle söylenmelidir ki bugün Türkiye’de ikinci bir 27 Mayıs beklemek akıl dışıdır. 27 Mayıs çok özgün bir dünya konjonktüründe ordu hiyerarşisini de bozmuş olan bir darbedir. 27 Mayısçılar bir yandan Türkiye kapitalizminin bekası için adım atarken diğer yandan ABD’den onay alarak bir müdahalede bulunmuşlardır. Ancak bugün bakıldığında ABD emperyalizmi Büyük Ortadoğu Projesi için kesinlikle AKP’ye ihtiyaç duymaktadır ve kısa vadede AKP projesinden vazgeçmeyecektir. 27 Mayıs’ın gerçekleştiği dönemde Türkiye’de etkin bir sol örgütlenme yoktur ve bu anlamda 27 Mayıs’ı gerçekleştiren kadrolar sol düşmanı olsalar dahi yaptıkları işte solu hesaba katmamışlardır. Ancak 60-80 arasında sol hareket ile ciddi bir kavga süreci yaşayan Türkiye egemen sınıfları, içinden geçtiğimiz dönemde solun güçlü olmamasına rağmen, atacakları her adımda solu hesaba katmaktadır. Dolayısıyla 27 Mayıs gibi radikal bir çıkışın bundan sonra Türkiye topraklarında gerçekleşmesi çok olası değildir buna ne iç ne de dış odakların niyeti vardır.
O zaman günümüzde şiddetlenmekte olan bu düzen içi gerilimlere karşı sol nasıl bir tavır almalıdır?
Bugün yaşanan süreç Türkiye’de ilericilik, kamuculuk, bağımsızlıkçılık anlamında elde kalan her şeyi tasfiye etmekte ve Türkiye’yi ABD’nin uydusu olacak bir ılımlı İslam cumhuriyetine doğru sürüklemektedir ve bu süreç toplumun geniş kesimlerinde tepkisellikler de yaratmaktadır. Kemalist bloğun siyasal aklını oluşturan ordu özellikle 22 Temmuz’dan itibaren AKP’ye karşı açıklama yapmamayı tercih etmektedir. Bununla birlikte ortada 22 Temmuz’dan aldığı yenilgi sonrasında tüm iddiasını yitiren bir CHP vardır. Bu anlamda AKP’ye karşı tepkiselliği olan geniş kitleler ciddi bir arayış içerisine girmiştir. Türkiye solu ikinci bir 27 Mayıs’ın imkansızlığından olanak çıkartmalıdır. Bugün Kemalist kliğin önderliğini yapan unsurların büyük bir kısmı ciddi bir sessizlik içerisindedir ve bu süreçte sol AKP karşıtı arayışların odağı haline gelebilir. Eğer AKP karşıtlığında tutarlı ve bütünlüklü bir politika izlenebilirse, yargı gibi kurumların yaptığı açıklamalardan da sol kendine bir enerji yaratabilir, çünkü genel olarak bu kurumlar şu anda bir akıl tutulması ve dağınıklık hali yaşamaktadır ve toplumun önüne koyacak bütünlüklü bir mücadele hattından ve projeden yoksundur. Toplumun bu denli taraflaştığı ve arayış içine girdiği bir dönemde sol, siyaseti cam akuvaryumun içindeki balıkları izler gibi izleyemez. Sol bu sürece müdahale etmeli ve taraflaşmanın boyutlarını değiştirerek kendini bir taraf haline getirmelidir. Bu anlamda solun önünde duran en büyük görev bugüne kadar AKP’ye yönelen ve çeşitli noktalarda orta sınıf kimliği taşıyan tepkileri işçi sınıfı mücadelesi ile buluşturmaktır. SSGSS ve özelleştirmeler gibi emek düşmanı politikaların yoğunlaştığı bir dönemde AKP karşıtı mücadeleye işçi sınıfının damgasını vurmak gereklidir. Bu sayede toplumdaki aydınlanmacı, bağımsızlıkçı eğilimlerin işçi sınıfı mücadelesi ile birleştirilmesi çok kritiktir. Çünkü bu eğilimlerin gerçekleşebilmesinin tek şartı bugün gericiliği ve bağımlılığı yaratan sömürü düzeninin ortadan kaldırılabilmesidir.
Bu noktada özellikle yerel seçimler başlığında solun önünde ciddi bir görev durmaktadır. Türkiye solu yerel seçimlerde AKP karşıtı odaklar yaratmak zorundadır. Tutarlı ve kararlı bir AKP karşıtlığı, Türkiye’de düzen siyasetinin etkisi altındaki çeşitli kesimleri de sola çekebilecek bir siyasi hattır. Seçimler Türkiye’de ortaya çıkan tepkiselliklerin ve arayışların sola kanalize edilebilmesi için önemli ve çok kritik bir dönemdir. Sol seçimlerde özellikle yerelliklerde AKP karşıtı bağımsızlıkçı, ilerici odaklar oluşturmalıdır bu başarılamadığı takdirde düzenden bağımsızlaşma eğilimi gösteren tepkisellikler ve arayışlar bir kez daha CHP’ye yada başka düzen partilerine terk edilmiş olacaktır.